Frankowicze coraz częściej decydują się na podważanie swoich umów na drodze sądowej. Główną osią sporu pomiędzy nimi, a bankami jest stosowanie we wzorcach umownych tzw. klauzul abuzywnych, czyli niedozwolonych postanowień umownych. Klauzule te dotyczą przede wszystkim ustalania kwoty kredytu, salda oraz rat kapitałowo-odsetkowych przy użyciu tabel kursowych sporządzanych przez bank w sposób dowolny i pozbawiony obiektywnych mierników.
Klauzule te nie są jednak rzecz jasna jedynymi abuzywnymi postanowieniami, jakie znaleźć można w umowach kredytu.
Dla przykładu często zdarzało się również, że banki stosowały w swoich umowach tzw. klauzule zmiennego oprocentowania. Postanowienie takie oznacza, że w trakcie obowiązywania umowy zmianie może ulec oprocentowanie kredytu. Samo w sobie nie jest ono niedozwolone i dość często jest spotykane w długoterminowych umowach kredytowych, również tych złotowych. Jednakże w przypadku frankowiczów, kwestia ta jest trochę bardziej skomplikowana.
Wymogi prawa bankowego
Zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 5) Prawa bankowego, umowa kredytu powinna określać wysokość oprocentowania oraz warunki jego zmiany. Wymóg ten został uszczegółowiony w art. 76 Prawa bankowego, według którego jeśli oprocentowanie jest zmienne, to umowa powinna określać warunki zmiany stopy procentowej kredytu, zaś kredytobiorca powinien zostać powiadomiony o każdej takiej zmianie w sposób wskazany w umowie.
Klauzule zmiennego oprocentowania w umowach frankowych
Często banki formułując postanowienia dotyczące zmiennego oprocentowania nie podawały jasnych i jednoznacznych kryteriów, w oparciu o które miała następować taka zmiana.
Jako przykład wskazać można klauzulę o następującym brzmieniu: „Zmiana wysokości oprocentowania Kredytu może nastąpić w przypadku zmiany stopy referencyjnej określonej dla danej waluty oraz zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub krajów zrzeszonych w Unii Europejskiej), którego waluta jest podstawą waloryzacji”.
Przedmiotowa klauzula pozbawia kredytobiorców możliwości samodzielnego obliczenia oprocentowania kredytu – w oparciu o obiektywne i niezależne od banku czynniki oraz przyznaje mu subiektywną i niepodlegającą żadnej kontroli decyzję co do wysokości każdej takiej zmiany oprocentowania.
Co ciekawe powyższe postanowienie było przedmiotem analizy zarówno sądów, jak i Rzecznika Finansowego. Na uwagę zasługują w szczególności argumenty banku, który w jednym z tego typu sporów twierdził, iż zawarte w klauzuli pojęcia typu „stopa referencyjna” czy „parametry finansowe” są pojęciami ekonomicznymi i „rozsądny konsument” miał możliwość wyliczenia wysokości stopy oprocentowania po spełnieniu się odpowiednich przesłanek. Jednocześnie bank twierdził, że „katalog czynników determinujący poziom oprocentowania nie jest zamknięty, a dokładnie dane dotyczące ich wpływu na zmianę oprocentowania są objęte tajemnicą przedsiębiorstwa”. Nietrudno zauważyć liczne sprzeczności w prezentowanej przez bank argumentacji. Skoro bowiem klauzula ta jest rzekomo na tyle precyzyjna, że frankowicz może samodzielnie obliczyć stopę procentową, to wówczas zupełnie niezrozumiałe jest twierdzenie banku, że czynniki wpływające na jego zmianę są objęte tajemnicą przedsiębiorstwa (a zatem jak można wywnioskować, nie są one ogólnodostępne).
Stanowisko sądów
Powyższe rozważania potwierdzają liczne wyroki sądowe dotyczące stosowania we wzorcach umownych klauzul zmiennego oprocentowania. Sądy wskazują, iż:
- Dopuszczalne jest określenie w umowie kredytowej klauzuli zmiennego oprocentowania pod warunkiem, że wskazane są konkretne okoliczności, od jakich zmiana ta jest uzależniona (wyrok SN z dnia 5.04.2002 r., II CKN 933/99).
- Klauzula zmiennego oprocentowania nie może mieć charakteru blankietowego (wyrok SN z dnia 4.11.2011 r., I CSK 46/11).
- Postanowienie umowy, w którym przyjęto, że bank może zmienić stawki oprocentowania jest bezskuteczne, jeśli w umowie nie wskazano konkretnych okoliczności, od których ta zmiana jest uzależniona (uchwała SN z dnia 19.05.1992 r., III CZP 50/92).
- Ustalenie zmiennej stopy oprocentowania, mimo iż umożliwia przeniesienie części ryzyka kredytodawcy związanej ze zmianami gospodarczymi na konsumenta, winno być tak unormowane w umowie, by w chwili zawarcia umowy konsument mógł dokonać oceny celowości i opłacalności zaciągniętego kredytu i aby w toku spłacania kredytu zamiany jego oprocentowania nie miały charakteru oderwanego od czynników wpływających na nie. Brak precyzji w określeniu przesłanek zmiany wysokości oprocentowania stwarza bankowi możliwość dowolnego kształtowania wysokości stopy oprocentowania kredytu, co może przysparzać bankowi nieuzasadnionych korzyści kosztem kredytobiorcy. Stanowi nadto wyraz nadużycia przez bank przewagi kontraktowej prowadząc do nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta i tym samym rażąco naruszając jego interesy (wyrok SA w Warszawie z dnia 27.10.2010 r., VI ACa 775/10).
Praktyka banków w kształtowaniu klauzuli zmiennego oprocentowania
Jak już wielokrotnie pisaliśmy na naszym blogu, sposób wykonywania umowy w kontekście zawartych w niej klauzul niedozwolonych jest zupełnie bez znaczenia.
Warto jednak zwrócić uwagę na powszechną praktykę banków polegającą na tym, że w okresie wzrostu np. stawek LIBOR, podnosiły one stopę oprocentowania kredytu powołując się właśnie na ten czynnik, natomiast gdy LIBOR drastycznie spadał, banki wielokrotnie jedynie nieznacznie zmniejszały oprocentowanie, nieadekwatnie do spadku tejże stawki referencyjnej (zob. J. Czabański, T. Konieczny, M. Korpalski, Przewodnik Frankowicza, Warszawa 2020 r., str. 86).
Nie ulega zatem wątpliwości, że zawarte w umowie kredytowej klauzule zmiennego oprocentowania mogą być kwestionowane przez frankowiczów, jeśli postanowienia te sformułowane są w sposób niejednoznaczny i dają bankowi uprawnienie do dowolnej zmiany stopy procentowej.
Jeśli masz wątpliwości co do treści swojej umowy lub rozważasz pozwanie banku skontaktuj się z nami, aby dowiedzieć się, jakie masz opcje.
Niniejszy wpis ma charakter jedynie informacyjny i nie stanowi porady prawnej.
