Zgodnie z ustawą z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. z 2023 r., poz. 991) (dalej jako: UDL) poprzez monitoring należy rozumieć obserwację pomieszczeń za pomocą urządzeń rejestrujących obraz. Co istotne tak rozumiany monitoring nie obejmuje swoim zakresem nagrywania dźwięku, czyli zapisu przebiegu rozmów czy wypowiedzi osób, których wizerunek został utrwalony.
Monitoring wizyjny w jednostkach wykonujących działalność leczniczą można podzielić zasadniczo na:
- dotyczący pomieszczeń ogólnodostępnych oraz
- monitoring gabinetowy – czyli dotyczący pomieszczeń, w których udzielane są świadczenia zdrowotne.
Możliwość instalowania kamer w gabinetach lekarskich (monitoring gabinetowy) została wprowadza ustawą z dnia 16 czerwca 2023 r. o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r., poz. 1675), która doprowadziła do aktualizacji treści UDL dotyczącej zasad używania monitoringu i systemu kamer. Dotychczas bowiem ramy prawne stosowania monitoringu koncentrowały się głównie na pomieszczeniach ogólnodostępnych oraz miejscach, które mogły zostać objęte monitoringiem na podstawie przepisów odrębnych (m.in. oddziały psychiatryczne).
Zgodnie ze znowelizowanym art. 23a UDL kierownik podmiotu wykonującego działalność leczniczą może określić w regulaminie organizacyjnym sposób obserwacji pomieszczeń:
- ogólnodostępnych – jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa pacjentów lub pracowników,
- w których są udzielane świadczenia zdrowotne oraz pobytu pacjentów, w szczególności pokoi łóżkowych, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, przebieralni, szatni, jeżeli wynika to z przepisów odrębnych,
- w których są udzielane świadczenia zdrowotne, jeżeli jest to konieczne w procesie leczenia pacjentów lub do zapewnienia im bezpieczeństwa – w przypadku szpitali, zakładów opiekuńczo-leczniczych, zakładów pielęgnacyjno-opiekuńczych, zakładów rehabilitacji leczniczej i hospicjów,
– za pomocą urządzeń umożliwiających rejestrację obrazu (monitoring), uwzględniając konieczność poszanowania intymności i godności pacjenta, w tym przekazywanie obrazu z monitoringu w sposób uniemożliwiający ukazywanie intymnych czynności fizjologicznych, potrzebę zastosowania monitoringu w danym pomieszczeniu oraz konieczność ochrony danych osobowych.
Analizując możliwość oraz dopuszczalność stosowania monitoringu gabinetowego wprowadzonego w ramach przedmiotowej nowelizacji UDL w brzmieniu jw., należy zauważyć, że ustawodawca znacznie ogranicza katalog podmiotów, które mogą korzystać z monitoringu gabinetowego. Zgodnie z przywołanym przepisem monitoring gabinetowy mogą wprowadzić wyłącznie:
- szpitale,
- zakłady opiekuńczo-lecznicze,
- zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze,
- zakłady rehabilitacji leczniczej lub hospicja.
Co zatem istotne, przedmiotowa zmiana nie dotyczy placówek, w których udzielane są świadczenia jedynie w trybie ambulatoryjnym.
Dopuszczalność monitoringu jest ściśle uzależniona od jego niezbędności w procesie leczenia i/lub potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa; sam fakt, że w konkretnym pomieszczeniu udziela się świadczeń zdrowotnych nie wystarczy do zainstalowania tam kamery.
Przy zakładaniu systemu monitoringu należy uwzględniać konieczność poszanowania intymności i godności pacjenta, potrzebę zastosowania monitoringu w danym pomieszczeniu oraz konieczność ochrony danych osobowych.
Zgodnie z powyższym, aby legalnie korzystać z monitoringu gabinetowego należy spełnić szereg warunków. Tylko jednak łączne spełnienie wszystkich powyższych przesłanek oraz warunków upoważnia do zainstalowania kamer w gabinetach, w którym udzielane jest świadczenie zdrowotne.
Warto jednak podkreślić, iż ten rodzaj monitoringu nie wymaga zgody pacjenta. Podstawą prawną będzie tu bowiem nie zgoda osoby (art. 6 ust. 1 lit. a RODO, art. 9 ust. 2 lit. a RODO), ale prawnie uzasadniony interes placówki medycznej (art. 6 ust. 1 lit. f RODO). Pacjent będzie mógł natomiast złożyć w tej sprawie sprzeciw na podstawie art. 21 RODO.
Całkowicie odmiennie wygląda jednakże możliwość wprowadzenia monitoringu w gabinecie lekarskim w podmiocie który nie jest objęty regulacją z art. 23a ust. 1 pkt 3 UDL. W przypadku podmiotu, który nie mieści się w ustawowym katalogu jednostek objętych zakresem dopuszczalności monitoringu gabinetowego – opierając się na orzecznictwie, można z dużą dozą ostrożności przyjąć, że legalizacja takiej rejestracji obrazu może wynikać z wyraźnej zgody pacjenta.
Zgodnie z stanowiskiem zaprezentowanym przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 29 stycznia 2020 r. (VII SA/Wa 2466/19, LEX nr 3072542) zamontowanie kamer w pomieszczeniach, w których udzielane są świadczenia zdrowotne (gabinety lekarskie), narusza prawo pacjenta do intymności i poszanowania godności (nie uzasadniają tego względy organizacyjne ani wymogi techniczne aparatury medycznej), a dla zgodności z prawem takich praktyk konieczne jest uzyskanie świadomej zgody pacjenta.
Powyższe wynika m.in. z faktu, że w przypadku monitoringu gabinetowego nierozerwalnie wkraczamy w sferę intymności pacjenta, czyli obszaru informacji dotyczących jednostki i jej przeżyć, które w zasadzie nie są przez nią ujawniane nawet osobom najbliższym, a do tego mogą się łączyć indywidualnie, różnorodnie przeżywanym poczuciem wstydu.
W odniesieniu do zgody pacjenta, wymaga się, aby była ona świadoma, wyraźna, dobrowolna oraz udokumentowana (najlepiej pisemna). Zgoda ta obowiązuje do momentu jej wycofania przez pacjenta. Należy pamiętać, że w przypadku wycofania nie jest możliwe żądanie złożenia go w konkretnej formie. Ma to zastosowanie w szczególności w przypadku, gdy żądanie takie zostanie skierowane jeszcze w trakcie wizyty, czy podczas samego procesu nagrywania.
Jak pokazuje praktyka, w ostatnim czasie coraz popularniejsza staje się koncepcja nagrywania części spotkania lekarza z pacjentem, tzn. obejmującej udzielenie pacjentowi informacji i ewentualnie odpowiedzi lekarza na zadawane przez pacjenta pytania. Praktyka ta służyć ma uwiarygodnieniu prawidłowości postępowania lekarza w związku z realizacją powinności ciążących na nim na podstawie art. 31 UDL, a także umożliwieniu pacjentowi odtworzenia sobie przebiegu rozmowy, gdyby chciał on sobie przypomnieć lub też prawidłowo przekazać osobom bliskim niektóre z informacji przekazywanych przez lekarza. Oczywiście nagranie przebiegu takiej rozmowy jest również uzależnione od wyrażenia na to zgody przez pacjenta i lekarza.
Podsumowując – po wspomnianej nowelizacji UDL podmioty kwalifikowane (tzn. wskazane w art. 23a ust. 1 pkt 3 UDL) uzyskały możliwość wprowadzenia monitoringu gabinetowego przy zachowaniu wskazanych w tym artykule warunków. Wówczas – taki rodzaj monitoringu nie wymaga zgody pacjenta. W zakresie natomiast innych podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych, w przepisach prawa nie znajdziemy przyzwolenia na monitoring w gabinetach lekarskich i zabiegowych z wyjątkiem sytuacji, w których pacjent w sposób wyraźny i całkowicie dobrowolny wyrazi na to zgodę.
