Klauzule abuzywne (inaczej niedozwolone), które pojawiają się w umowach frankowych, stanowią kluczową kwestię i główną oś sporu pomiędzy frankowiczami i bankami. Niewiele osób jednak ma świadomość czym tak naprawdę są klauzule abuzywne i które konkretnie postanowienia można uznać za niedozwolone w kontekście danej umowy.
Co to jest klauzula abuzywna?
Klauzule niedozwolone zdefiniowane zostały w art. 3851 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z powołanym przepisem, aby dane postanowienie umowne mogło zostać uznana za klauzulę abuzywną, muszą zostać spełnione następujące przesłanki:
- musi dotyczyć umowy zawieranej pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą;
- nie doszło do indywidualnego uzgodnienia jego treści (konsument nie miał rzeczywistego wpływu na treść postanowienia – dotyczy to w szczególności wzorców umownych);
- postanowienie to kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami;
- rażące naruszenie interesów konsumenta.
Jednocześnie ustawodawca w przepisie tym poczynił zastrzeżenie, iż abuzywność nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Co ciekawe postanowienia abuzywne, choć szeroko omawiane na gruncie spraw frankowych, dotyczą także innych umów, np. ubezpieczeniowych, telekomunikacyjnych, itp. Rejestr postanowień niedozwolonych prowadzony jest przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Moment badania abuzywności postanowień
Czy abuzywność postanowień badamy na moment zawarcia umowy? A może na moment wniesienia powództwa lub wydania orzeczenia? Kwestia ta jest niezwykle istotna z punktu widzenia frankowiczów – szczególnie tych, którzy zdecydowali się na zawarcie aneksów do umów frankowych umożliwiających spłatę rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio we frankach szwajcarskich. Zagadnienie to było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który w wydanej 20 czerwca 2018 r. uchwale (sygn. akt. III CZP 29/17) ostatecznie przesądził, iż momentem badania abuzywności postanowienia jest stan z chwili zawarcia umowy. Nie ma zatem znaczenia ani fakt zawarcia później aneksu do umowy, ani to w jaki sposób umowa była wykonywana.
Co w przypadku, gdy umowa frankowa zawiera klauzule abuzywne?
Co do zasady w razie stwierdzenia, że dane postanowienie jest niedozwolone, nie wiąże ono konsumenta, jednakże sankcja ta ma zastosowanie wyłącznie wówczas, gdy konsument się temu nie sprzeciwi. To do niego bowiem należy ostateczna decyzja. Fakt niezwiązania postanowieniem abuzywnym konsumenta nie oznacza jednak, że umowa przestaje obowiązywać. Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG umowa nadal wiąże strony, jeśli jest to możliwe po wyłączeniu z niej postanowień niedozwolonych. Kluczowe w sprawach frankowych jest zatem ustalenie, że eliminacja z umów klauzul abuzywnych uniemożliwia dalsze kontynuowanie wykonywania umowy, a kredytobiorca jest świadomy ewentualnych konsekwencji, które z tego wynikają i świadomie wyraża na to zgodę.
Odesłanie do tabel kursowych jako klauzule abuzywne
Umowy frankowe, zarówno te indeksowane, jak i denominowane do franka szwajcarskiego, charakteryzowało to, że wszelkie przeliczenia wypłacanych kwot i spłacanych rat kapitałowo-odsetkowych odbywały się przy wykorzystaniu mechanizmów przeliczania tych wartości przy użyciu odpowiednio kursów kupna lub sprzedaży CHF, które określane były w tabelach kursowych banku. Kursy te nie były uzgadniane z konsumentem, ani też znane mu w chwili zawarcia umowy frankowej. Bank dysponował pełną swobodą w ich określaniu i zmienianiu, nie istniały bowiem żadne obiektywne kryteria umożliwiające ich weryfikację. Zawierane przez frankowiczów umowy nie określały w jaki sposób kształtowana jest tabela kursowa, a tym samym bank mógł ją ustalać w sposób całkowicie arbitralny.
Wyżej wskazane mechanizmy stosowane były zarówno przy wypłacie kwoty kredytu lub jego transz, jak i przy spłacie poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych, czy wreszcie przy wcześniejszej spłacie całej kwoty kredytu. Odwołania do tabel kursowych banku znaleźć można było bezpośrednio w umowach, w stosowanych przez banki regulaminach, czy też w ogólnych warunkach umów.
Zazwyczaj przy zawieraniu umowy frankowej pracownicy banku nie informowali kredytobiorcy na czym właściwie polegają wykonywane przez bank operacje przeliczeniowe, czym jest spread (różnica pomiędzy kursem kupna i sprzedaży danej waluty) i dlaczego został on zastosowany oraz od czego zależy wysokość kursu CHF ustalana w tabeli banku. Frankowicze nie tylko nie byli informowani o ryzyku związanym z wahaniem kursu franka szwajcarskiego, lecz również o ryzyku związanym ze zmianami tabel kursowych, od których zależała wysokość ich zadłużenia.
Takie uregulowanie klauzul przesądza o tym, że kształtują one prawa i obowiązki kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Wysokość świadczenia spełnianego przez konsumenta uzależniona jest bowiem od swobodnej decyzji banku, który jako silniejsza strona, narzucił klientowi stosowany przez siebie wzorzec umowny. Co istotne kształtowanie postanowień umownych w powyższy sposób jest samo w sobie abuzywne i bez znaczenia pozostaje to, jak bank w późniejszym okresie ustalał kursy franka szwajcarskiego.
Przykładowe klauzule abuzywne odsyłające do tabel kursowych
„Kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku Millennium w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu wypłacanego w transzach Bank wysyła do Kredytobiorcy pismo, informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku w dniu uruchomienia kredytu/transzy, przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo odsetkowej”.
„Kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku S.A.”
„Kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu zostanie określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z »Tabelą kursów« obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu”.
„Każda transza kredytu wykorzystywana jest w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości transzy według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z »Tabelą kursów« obowiązująca w Banku w dniu wykorzystania kredytu”.
„W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, kwota kredytu wypłacana w złotych zostanie określona poprzez przeliczenie na złote waluty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów, obowiązującą w Banku w dniu uruchomienia środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych”.
„Do przeliczeń kwot walut uruchamianego kredytu stosuje się kurs kupna waluty obcej według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu wypłaty środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych”.
„W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej: 1/ harmonogram spłat kredytu wyrażony jest w walucie, w której kredyt jest denominowany, 2/ spłata następuje w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, 3/ do przeliczeń wysokości rat kapitało-odsetkowych spłacanego kredytu stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty w momencie dokonywania przeliczeń kursowych”.
Podsumowując powyższe rozważania odesłanie do tabel kursowych banku w umowach frankowych stanowi niewątpliwie niedozwolone klauzule umowne, które z kolei są podstawą podważania ważności zawartej umowy frankowej lub żądania zwrotu nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych. Analizując umowę frankową należy więc każdorazowo w pierwszej kolejności poszukać w niej oraz w stanowiącym do niej załącznik regulaminie lub ogólnych warunkach umów/kredytowania postanowień, które odnoszą się do tabeli kursowej stosowanej przez bank, a następnie przeanalizowanie, czy dany zapis spełnia kryteria, o których była mowa powyżej.
Jeśli masz wątpliwości co do treści swojej umowy lub rozważasz pozwanie banku skontaktuj się z nami, aby dowiedzieć się, jakie masz opcje.
Niniejszy wpis ma charakter jedynie informacyjny i nie stanowi porady prawnej.
